De AI-president

Dat zijn enkele voorbeelden van het bevreemdende genre van AI-afbeeldingen van Trump als Zeus. Je zou denken, waarom zijn die nu belangrijk, maar uit de instructies kunnen we een aantal zaken afleiden over wat voor een president de AI-gebruikers willen, en uit de afbeeldingen zelf leren we hoe AI op basis van bestaande online informatie instructies interpreteert. We leren met andere woorden wat voor informatiepatronen er online bestaan over zowel Trump als Zeus, die leiden tot deze afbeeldingen.

Ten eerste wordt Trump vrijwel altijd met een bliksem afgebeeld, en draagt hij rode gewaden en gouden juwelen. Trumps haar heeft steeds een dynamische kwaliteit, wat hem een jongere uitstraling en ervaren wijsheid verleent. Zijn gespierde, vaak halfnaakte bovenlichaam – en de beschrijving “aantrekkelijk” in de instructies – geeft hem zelfs enige (sorry) mature seks-allure. Soms maakt hij streng oogcontact met de toeschouwer. Andere keren kijkt hij in de verte, met opgeheven arm in een dominante en dreigende houding: schouders naar achter, vuisten gebald, lippen stijf op elkaar. Bovendien is Trump steeds enorm gespierd. Zijn buik- en armspieren lijken op die van een bodybuilder, of van een moderne superhero, met sterke biceps en een rode mantel.

Niet alle instructies beschrijven Trumps lichaam in detail als “aantrekkelijk” of “zeer gespierd”, maar toch interpreteren verschillende AI-programma’s de instructies zo. Hoewel het mogelijk is dat sommige afbeeldingen bedoeld zijn als satire – op sociale media is de grens tussen verheerlijking en parodie soms flinterdun – kunnen we op basis van de instructies toch afleiden dat deze afbeeldingen positief bedoeld zijn. Dit is fan art, vermoedelijk gemaakt door Maga-supporters. Door Trump geromantiseerd met de Griekse god Zeus te vergelijken, krijgen de mensen die de AI-afbeeldingen genereren én sociale media-gebruikers die ze bekijken, een leider te zien zoals zij hem willen: een machtig, viriel, gezaghebbend en heldhaftig leider, die zijn vijanden kan overwinnen door een combinatie van fysieke kracht en strategie.

Maar de verheerlijking van de hypergespierde en heldhaftige president Trump bestaat niet in een sociaal vacuüm: Trump heeft zichzelf nog nooit expliciet met Zeus vergeleken, maar een geromantiseerde idealisering van de president zien we ook in officiële communicatie van The White House. Hallucinant genoeg gebruiken ook zij AI om Trump heroïsch af te beelden. Op 4 mei van dit jaar, Star Wars Day, deelde het Witte Huis een controversiële AI-afbeelding op twitter: Trump als rebellenleider in het Star Wars-universum (hoewel fans onmiddellijk reageerden dat enkel de kwaadaardige Sith Lords in Star Wars rode lightsabers dragen). Het is fascinerend hoe sterk deze officiële propaganda van Trump lijkt op de fan art. Naast de verheerlijking van Trumps sexy, gespierde lichaam, lijkt het lichtzwaard zelfs visueel op Zeus’ bliksemschicht. Om te verklaren waarom de officiële twitter-pagina van The White House het ok vindt om zo’n computer-gegenereerde afbeeldingen van Trump te delen, moeten we ook een kijkje nemen in Trumps verleden als tv-ster.

En wel specifiek naar zijn rol in professional wrestling van de WWE (World Wrestling Entertainment). Dit is worstelen als Amerikaans drama en entertainment: gescript en ingeoefend! Hoewel Trump nooit een hypergespierd lichaam had, hebben Amerikaanse tv-kijkers hem wel met dergelijke mannenlichamen geassocieerd doorheen de jaren. Dat maakt dus ook deel uit van AI’s obsessie met Trumps spiermassa, aangezien zijn publieke persona al lang aan gewelddadig machismo in een entertainment-setting gelinkt was.

Zeus de tiran

Het is tot op zekere hoogte amusant om fan art van Trump als Zeus te analyseren. Toch is de vergelijking tussen Trump en Zeus niet helemaal uit de lucht gegrepen. Doorheen de klassieke literatuur wordt naar Zeus immers verwezen als koning van de goden, en ook Trump heeft autocratische en koninklijke aspiraties. Hij steekt dat niet onder stoelen of banken. In februari van dit jaar gebruikte Trump de uitspraak ‘LONG LIVE THE KING’ om naar zichzelf te verwijzen op zijn sociale media, Truth. Ondanks het democratische systeem van de Verenigde Staten vereren ook sommige Maga-supporters Trump als goddelijk koning, zoals T-shirts met het opschrift ‘MAGA KING’ suggereren.

De vergelijking met Zeus is een duidelijke waarschuwing voor tirannie. De Ilias beschrijft Zeus immers vooral als een despoot die regeert met een ijzeren vuist. Hij duldt geen tegenspraak, en wanneer zijn vrouw Hera hem aanspreekt op zijn problematisch leiderschap, bedreigt hij haar:

‘Hou je mond, ga zitten en leg je neer bij mijn woorden,

anders kunnen alle goden van Olympos

jou niet redden uit mijn ongenadige handen.’

En ze werd bang, de godin, de koe-ogige machtige Hera,

zij ging zitten, hield haar mond, onderdrukte haar woede.

(Ilias 1.564-69. Vertaling Imme Dros 2015)

En het blijft niet bij dreigementen. Dat zien we in Zeus’ behandeling van Hephaestus. Wanneer Zeus aan Hera zegt dat ze haar mond moet houden, is Hephaestus akkoord en legt hij uit aan zijn moeder waarom dat de beste reactie is:

               ‘Ik geef mijn moeder de raad, al weet ze dat zelf wel het beste,

               om zich naar Zeus de vader te schikken, zodat de vader

               haar niet nog eens terechtwijst…

                                                                          Hij is nu eenmaal de sterkste…

               Eén keer wou ik je van hem redden, toen greep hij mijn voet en

               slingerde mij naar beneden over zijn hemelse drempel (van Olympus).

               Ik bleef een hele dag vallen en toen, de zon ging al onder,

               stortte ik neer op het Griekse eiland Lemnos, en bijna liet ik het leven.’

(Ilias 1.573-93. Vertaling Imme Dros 2015)

Hephaestus is een zwakke figuur bij de Olympische goden: als half verlamde god staat hij laag in de hiërarchie en wordt hij door hen uitgelachen en vernederd (Il. 1.599-600). Maar de oorzaak voor zijn lage status is Zeus’ gewelddadig gedrag tegenover hem omdat hij weerstand bood tegen hem. Aangezien Hephaestus al één keer gestraft werd, weet hij nu wel beter: Zeus gebruikt geweld als strategie, want het zet opstandige ondergeschikten terug op hun plaats. Door streng en snel weerstand de kop in te slaan, ontstaat wat sociologen ‘anticiperende gehoorzaamheid’ noemen: het fenomeen waarbij individuen of instellingen hun gedrag proactief (in anticipatie) aanpassen om het af te stemmen op wat zij denken dat een leider gaat willen zonder dat hij het al heeft gevraagd, zodat ze geweld en de dreiging ermee kunnen vermijden.

Dat betekent echter niet dat Hephaestus en andere goden het eens zijn met Zeus’ tirannieke gedrag. Jaren voor Zeus Hephaestus van de Olympus smeet, was er zelfs een heuse godenopstand tegen hem! Hera was Zeus’ tirannieke gedrag beu, en smeedde daarom een plan samen met Poseidon en Athena. Ze slaagden er zelfs in Zeus op de Olympus vast te ketenen, en het was enkel met de hulp van Thesis en de honderhandige reus Briareus dat Zeus de staatsgreep kon verijdelen. Zeus schept hier ook later nog over op:

Weet je niet meer hoe hoog ik je ophing met aan je voeten

aambeelden, en om je polsen een onverbrekelijk gouden

koord? Zo hing jij daar in de ether tussen de wolken.

Woedend waren de goden op de hoge Olympos,

maar ze konden niet bij je komen om je te helpen.

Wie ik betrapte smeet ik de drempel af, zodat hij op de

aarde viel, snakkend naar adem.

(Ilias 15.18-24. Vertaling Imme Dros 2015)

Autocratisch leiderschap wordt in klassieke mythologie als de norm beschouwd: iemand moet leiding geven. Maar dat Hera, Hephaestus en andere goden op verschillende momenten weerstand bieden, betekent wel dat Zeus’ leiderschap wel degelijk betwist kan worden. Bovendien heeft zelfs Zeus geen totale macht in de klassieke mythologie: hij moet zich houden aan de goddelijke wetten en het lot. In de oudheid werd Zeus dan ook vereerd door mensen als de god van rechtvaardigheid en wetten. Hij was ook de beschermer van gastvrijheid en eden.

De wannabe autocraat

Ik vermoed dat de gelijkenissen tussen Trump en Zeus wel duidelijk zijn. Zeus is een streng alleenheerser en Trump is een wannabe alleenheerser. Dit antidemocratisch verlangen naar koningschap verklaart waarom Trump weigert rekening te houden met twee branches van de overheid die de macht van de president limiteren: de wetgevende macht van het congres en de gerechtelijke macht van de rechtbanken. Zijn verlangen naar autoritaire macht verklaart waarom hij denkt dat het ok is om buurland Canada of Groenland te willen annexeren, of om een derde keer president te willen zijn. Dreigementen zijn een strategie geworden, een normaal deel van Trumps leiderschap. Hij probeert de macht van het presidentschap uit te breiden en langer te houden, door net zoals Zeus zijn zogezegde vijanden te bedreigen en waar mogelijk te straffen. De kritische pers bestookt hij met rechtszaken, de academische wereld en sociale zekerheid met het schrappen van subsidies, en internationale handelspartners door het opleggen van zijn befaamde tarieven. Hij tolereert geen weerstand en rivalen, en slaat wreed en random toe wanneer hij wraak neemt.

Aan het begin van zijn tweede termijn leek het erop dat de democratische Verenigde Staten niet opgewassen waren tegen zijn hardhandige maatregelen. Er ontstond ook onmiddellijk anticiperende gehoorzaamheid zoals we bij Hephaestus zagen: universiteiten bijvoorbeeld capituleerden aan zijn eisen omdat ze anders hun subsidies zouden verliezen; advocatenkantoren zetten rechtszaken tegen zijn supporters stop uit vrees dat ze anders zouden bedreigd of gestraft worden enz. Ondertussen zien we dat weerstand bieden wel degelijk helpt. Want Trump is natuurlijk geen goddelijke koning zoals Zeus.

Het aanvaarden van grenzen is echter waar Zeus’ koningschap en Trumps wannabe koningschap van elkaar afwijken: Zeus werd vereerd als god van rechtvaardigheid en wetten en in de mythologie wilt hij zich ook aan de wetten houden, terwijl Trump keer op keer toont dat hij lak heeft aan wetten en waarheid. Hij is een chaosbrenger en een leugenaar. Niet alleen vindt hij dat er niets mis is met het aannemen van een vliegtuig van de Qatari’s bijvoorbeeld. In zijn tweede termijn heeft hij tot hiertoe al over zoveel zaken gelogen, o.a. dat Oekraïne de oorlog met Rusland is gestart en dat hij de verkiezingen van 2020 heeft gewonnen. Terwijl Trumps gedrag het dreigende en gewelddadige koningschap van Zeus imiteert, mist hij Zeus’ rechtvaardige kant en hebben zijn woorden geen gewichtigheid, geen waarde of waarheid. Maar dit is blijkbaar precies wat zijn Maga supporters willen. Dit is de reden waarom de trend bestaat van afbeeldingen gemaakt door AI die Trump als Zeus afbeelden: wat wij negatief beschouwen in het rolmodel van Zeus, vinden bepaalde Trump-supporters positief. Trump is president geworden omdat een bepaald percentage van Amerikaanse kiezers een visie heeft van ‘sterk’ mannelijk leiderschap die overeenkomt met het zijne.

Een MAGA-oudheid

Het is niet onlogisch dat Trump-fans hem als Zeus afbeelden. Trump is gek op de oudheid, en wordt door zijn supporters bijvoorbeeld ook geïdentificeerd met de Romeinse dictator Caesar en keizer Augustus, omdat deze door fans als machtige leiders gezien worden. Ook Trumps rechterhand Musk is geobsedeerd met de oudheid, en zei een tijdje geleden dat hij elke dag denkt aan het Romeinse rijk. Hij heeft een ongezonde obsessie met gladiatoren en keizers.

Diezelfde obsessie zien we bij Maga-supporters. Sommige relschoppers die op 6 januari 2021 het Capitool bestormden, noemden zichzelf ‘Spartaanse krijgers’ verwijzend naar de Oudgriekse stad Sparta die gekend was voor zijn ‘spartaanse’ levensomstandigheden en sterk leger.

Bij zowel de Maga-leiders als de supporters zien we een obsessie met een geïdealiseerd beeld van macht en mannelijkheid, waarmee ze hun ideeëngoed willen legitimeren. Voor hen doet het er uiteraard niet toe of dergelijke verwijzingen correct zijn, en hun romantisering van de oudheid is uiteraard nonsens. Griekse goden werden niet alleen als wijs maar ook als grillig en wreed gezien door de bevolking, politieke leiders zoals Caesar en Augustus werden ook gevreesd als dictators, en het gladiatorenbestaan was dikwijls kort en gewelddadig. De oudheid is niet zo romantisch en fantastisch als ze wel denken, maar geeft hen een visuele esthetiek van gespierde mannenlichamen met toga’s en zwaarden die ze op sociale media kunnen delen: een shortcut naar een heldenverhaal met goeie en slechteriken. Voor Trump-supporters wordt hun leven uit de alledaagse banaliteit getild naar het mythische. Althans gedeeltelijk is het gebruik van de oudheid dus een bewuste politieke strategie: ze gebruiken de esthetiek om identiteit, loyaliteit en uniformiteit te creëren. Onder het mom van humor in memes en AI-afbeeldingen wordt de antidemocratische boodschap over Trumps leiderschap toch verspreid – online via memes, op rallies via symbolen. Zo worden supporters tot actie aangemoedigd.

Maar zoals we al gezien hebben, vermengen Trump en zijn supporters graag klassieke mythe met geschiedenis en moderne fictie zoals Star Wars. Zo creëert Trump zijn eigen ‘multiverse’, een verslavende tv-show met de wereld als set en zichzelf als held. Dit zien we bijvoorbeeld in wat hij over zijn meeting met de Oekraïense president Zelensky in de Oval Office zei: ‘This is going to be great television’.

Op sociale media en in de politiek zijn verwijzingen naar mythologie zijn niet zomaar versteende referenties naar weinig relevante culturele achtergrondruis, maar een krachtig middel om op een informele en symbolische manier het hedendaagse politieke discours vorm te helpen geven. AI en sociale media helpen Trump op een informele manier de grenzen te vervagen tussen realiteit en fictie, tussen waarheid en leugen. Mensen die van de oudheid houden (zoals ook ik), kunnen blij zijn dat de oudheid tegenwoordig zo hip is; maar Trumps oudheid die ondertussen mainstream is geworden, is niet de mijne, en we hebben dus ook een verantwoordelijkheid ‘to push back’, om een ander narratief over de oudheid de wereld in te sturen. Want we zijn mede verantwoordelijk voor het ontwikkelen van moderne mythen: wij dragen via elke click en like op sociale media bij aan het vergaren van data, het voeden van de algoritmes en het aanleren van AI. We consumeren vandaag niet alleen mythen; we maken hen in real time met elke muisklik opnieuw aan.

Evelien Bracke